سرکه خانگی- بخش چهارم (سرکه در احادیث)

در بخش اول ضمن بیان مقدمه، مواد و شرایط لازم برای تهیه سرکه شرح داده شد و در بخش دوم طرز تهیه سرکه انگور، خرما، کشمش و سیب تشریح و در بخش سوم، مطالبی در رابطه با خواص و کاربرد سرکه، سرکه های مصنوعی و ماندگاری سرکه ارائه گردید. در این بخش به عنوان بخش پایانی، برخی از احادیث نقل شده در زمینه سرکه بیان می گردد.

9- سرکه در احادیث:
در احادیث متعددی از خواص سرکه و کاربرد آن برای سلامتی و تندرستی نام برده شده است که در ذیل به برخی از این احادیث اشاره می کنیم:

امام على عليه السلام :
نِعمَ الإِدامُ الخَلُّ يَكسِرُ المِرَّةَ ، ويُطفِئُ الصَّفراءَ ، ويُحيِي القَلبَ .
سركه ، نيكو خورشتى است؛ زرداب را مى‏شكند ، صفرا را فرو مى‏نشاند و قلب را زنده مى‏كند.

الكافي ، جلد 6 ، صفحه 329 ، حديث 7 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 284 ، حديث 1924 كلاهما عن أبي بصير عن الإمام الصادق عليه‏السلام ، الخصال ، صفحه 636 ، حديث 10 عن أبي بصير ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه عليهم‏السلام ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 413 ، حديث 1400 عن الإمام الصادق عليه‏السلام وليس فيها «ويطفئ الصفراء» ، بحار الأنوار ،ج 66 ، صفحه 304 ، حديث 17 وح 22 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 230
—————————-
امام صادق عليه السلام :
الخَلُّ يُنيرُ القَلبَ .
سركه ، قلب را روشن مى‏كند.

المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 284 ، حديث 1925 عن رفاعة ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 302 ، حديث 9 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 230
—————————–
مكارم الأخلاق :
رُوِيَ عَنِ الإِمامِ الكاظِمِ عليه‏السلام : أنَّهُ يُنادِي مُنادٍ مِنَ السَّماءِ : اللّهُمَّ بارِك فِي الخَلاّلينَ وَالمُتَخَلِّلينَ . وَالخَلُّ بِمَنزِلَةِ الرَّجُلِ الصّالِحِ يَدعو لِأَهلِ البَيتِ بِالبَرَكَةِ . فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداكَ ! مَا الخَلاّلونَ ومَا المُتَخَلِّلونَ؟
قالَ : الَّذينَ في بُيوتِهِمُ الخَلُّ وَالَّذينَ يَتَخَلَّلونَ .
از امام كاظم عليه‏السلام روايت شده است : منادى اى از آسمان ندا مى‏دهد : «خداوندا! خلاّلان و متخلّلان را بركت ده! سركه ، به سان مردى درستكار براى اهل خانه دعاى بركت مى‏كند .
[راوى مى‏گويد :] گفتم : فدايت شوم! مقصود از «خلاّلان» و «متخلّلان» چيست؟
فرمود : «كسانى كه در خانه‏هايشان سركه (خلّ) هست و كسانى كه خلال مى‏كنند» .

مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 330 ، حديث 1059 ، مستطرفات السرائر ، صفحه 49 ، حديث 9 وزاد في ذيله «فإنّ الخلال نزل به جبرئيل مع اليمين والشهادة من السماء» ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 441 ، حديث 26 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 354
—————————–
امام صادق عليه السلام :
نِعمَ الإِدامُ الخَلُّ ؛ يَكسِرُ المِرَّةَ ، ويُحيِي القَلبَ ، ويَشُدُّ اللِّثَةَ ، ويَقتُلُ دَوابَّ البَطنِ .
سركه ، نيكو خورشى است . تلخه را مى‏شكند ، قلب را زنده مى‏سازد ، لثه را استحكام مى‏بخشد و جنبندگان شكم (کرم های شکم) را مى‏كُشد .
الدعوات ، صفحه 146 ، حديث 383 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 304 ، حديث 17 دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 304
—————————–
امام صادق عليه السلام :
الخَلُّ يَشُدُّ العَقلَ .
سركه ، عقل را استحكام مى‏بخشد .
الكافي ، جلد 6 ، صفحه 329 ، حديث 2 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 282 ، حديث 1913 كلاهما عن سليمان بن خالد ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 413 ، حديث 1399 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 301 ، حديث 1 دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 304
—————————–
امام صادق عليه السلام :
الاِصطِباغُ بِالخَلِّ يَقطَعُ شَهوَةَ الزِّنى .
خورش ساختن سركه ، شهوت زنا را ريشه كن مى‏كند .
الكافي ، جلد 6 ، صفحه 330 ، حديث 10 دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 304
—————————–
امام صادق عليه السلام :
إنّا لَنَبدَأُ بِالخَلِّ عِندَنا ، كَما تَبدَؤونَ بِالمِلحِ عِندَكُم ؛ فَإِنَّ الخَلَّ لَيَشُدُّ العَقلَ .
ما با سركه آغاز مى‏كنيم ، چنان كه شما با نمك آغاز مى‏كنيد؛ چرا كه سركه ، عقل را استحكام مى‏بخشد.
الكافي ، جلد 6 ، صفحه 329 ، حديث 5 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 283 ، حديث 1915 كلاهما عن إسماعيل بن جابر ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 413 ، حديث 1399 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 398 ، حديث 16 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 244
—————————–
الكافي به نقل از محمّد بن على همدانى:
إنَّ رَجُلاً كانَ عِندَ الرِّضا عليه‏السلام بِخُراسانَ ، فَقُدِّمَت إلَيهِ مائِدَةٌ عَلَيها خَلٌّ ومِلحٌ ، فَافتَتَحَ عليه‏السلام بِالخَلِّ فَقالَ الرَّجُلُ : جُعِلتُ فِداكَ ! أمَرتَنا أن نَفتَتِحَ بِالمِلحِ؟ !
فَقالَ : هذا مِثلُ هذا – يَعنِيالخَلَّ – وإنَّ الخَلَّ يَشُدُّ الذِّهنَ ، ويَزيدُ فِي العَقلِ .
مردى در خراسان، نزد امام رضا عليه السلام بود. در اين هنگام ، نزد ايشان سفره‏اى گستردند كه در آن، سركه و نمك بود. امام عليه السلام با سركه آغاز كرد. آن مرد گفت: فدايت شوم! به ما فرموده‏اى كه با نمك، آغاز كنيم.
فرمود: «اين ، همانند آن (يعنى نمك) است. سركه، ذهن را استحكام مى‏بخشد و عقل را افزون مى‏كند».
الكافي ، جلد 6 ، صفحه 329 ، حديث 4 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 286 ، حديث 1931 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 303 ، حديث 14 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 250

—————————–
امام رضا عليه السلام :
مَن أرادَ ألاّ يَسقُطَ اُذناهُ ولا لَهاتُهُ ، فَلا يَأكُل حُلوا إلاّ تَغَرغَرَ بِخَلٍّ .
هر كس مى‏خواهد گوش هايش و نيز زبان كوچكش فرو نيفتد، هيچگاه شيرينى نخورد، مگر اين كه پس از آن، سركه غِرغِره كند.
طبّ الإمام الرضا عليه‏السلام ، صفحه 40 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 325 وفيه «… حتى يتغرغر بعده بخلّ» دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 330
—————————–
امام صادق عليه السلام :
كانَ أحَبَّ الصِّباغِ إلى رَسولِ اللّه‏ِ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم الخَلُّ ، وأحَبَّ البُقولِ إلَيهِ الحَوكُ ، يَعنِي : الباذَروجَ .
محبوبترین نان خورِش نزد رسول الله (ص) که لقمه را درونش فرو برند، سرکه و محبوبترین سبزی نزد آن حضرت حوک ( باذروج) بود.
جامع الأحاديث للقمّي ، صفحه 227 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 320 ، حديث 2077 عن الشعيري من دون إسنادٍ إلى المعصوم وفيه «كان أحبّ البقول إلى رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم الباذروج» ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 304 ، حديث 18 دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 198
—————————–
رسول خدا(ص) :
إن الله و ملائکته یصلّون علی خوان علیه خل و ملح
خداوند و فرشتگانش رحمت می کنند بر سفره ای که در آن سرکه و نمک است. ( محاسن ، ج 2 ، ص 487)

—————————–
سركه در چه مواقعي مضر است:

مكارم الأخلاق :
شَكا بَعضُهُم إلى أبِي الحَسَنِ عليه‏السلام كَثرَةَ ما يُصيبُهُ مِنَ الجَرَبِ ، فَقالَ : إنَّ الجَرَبَ مِن بُخارِ الكَبِدِ ؛ فَاذهَب وَافتَصِد مِن قَدَمِكَ اليُمنى ، وَالزَم أخذَ دِرهَمَينِ مِن دُهنِ اللَّوزِ الحُلوِ عَلى ماءِ الكَشكِ ، وَاتَّقِ الحيتانَ وَالخَلَّ .
فَفَعَلَ فَبَرِئَ بِإِذنِ اللّه‏ِ تَعالى .
كسى نزد امام كاظم عليه السلام، از فراوانى گَرى اى كه بدان مبتلا بود، اظهار ناراحتى كرد. فرمود : «گَرى ، از بخارِ جگر است . برو و پاى راست خود را رگ بزن و بر استفاده كردن از دو درهم روغن بادام شيرين ، همراه با آب كشك جو ، ملازمت كن و از [خوردن] ماهى و سركه نيز حذر كن» .
آن مرد ، اين كار را انجام داد و به اذن خداوند عز و جل ، بهبود يافت .
مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 176 ، حديث 527 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 128 ، حديث 90 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 516

—————————–
كتاب من لا يحضره الفقيه به نقل از ابوسعيد خُدْرى:
أوصى رَسولُ اللّه‏ِ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ عليه‏السلام فَقالَ : يا عَلِيُّ : . . . اِمنَعِ العَروسَ في اُسبوعِها مِنَ الأَلبانِ ، وَالخَلِّ ، وَالكُزبُرَةِ ، وَالتُّفّاحِ الحامِضِ ، مِن هذِهِ الأَربَعَةِ الأَشياءِ .
فَقالَ عَلِيٌّ عليه‏السلام : يا رَسولَ اللّه‏ِ ، ولِأَيِّ شَيءٍ أمنَعُها هذِهِ الأَشياءَ الأَربَعَةَ؟
قالَ : لِأَنَّ الرَّحِمَ تَعقَمُ وتَبرُدُ مِن هذِهِ الأَربَعَةِ الأَشياءِ . . . .
فَقالَ عَلِيٌّ عليه‏السلام : يا رَسولَ اللّه‏ِ ، ما بالُ الخَلِّ تُمنَعُ مِنهُ؟
قالَ : إذا حاضَت عَلَى الخَلِّ لَم تَطهُر أبَداً بِتَمامٍ ، وَالكُزبُرَةُ تُثيرُ الحَيضَ في بَطنِها وتُشَدِّدُ عَلَيهَا الوِلادَةَ ، وَالتُّفّاحُ الحامِضُ يَقطَعُ حَيضَها فَيَصيرُ داءً عَلَيها .
پيامبر خدا ، به على بن ابى‏طالب سفارش كرد و به او فرمود : «اى على! عروس را در هفته اوّلش از شير، سركه، گشنيز، سيب تُرش، از اين چهار چيز، باز بدار» .
على عليه‏السلام پرسيد : اى پيامبر خدا ! براى چه او را از اين چيزها باز بدارم؟
فرمود : «زيرا از اين چهار چيز ، زهدان سِتَروَن و سرد مى‏شود . . .» .
على عليه السلام [ديگر بار] پرسيد : اى پيامبر خدا ، امّا از اين ميان ، از سركه چرا باز داشته مى‏شود؟
فرمود : «اگر در حالى كه سركه خورده است ، عادت ماهانه شود ، هرگز كامل پاك نگردد ، گشنيز هم حيض را در شكم وى برمى‏انگيزانَد و زادن را بر او سخت مى‏سازد . سيب تُرش نيز حيض شدن او را قطع مى‏كند و اين عارضه براى وى يك بيمارى مى‏شود».
كتاب من لا يحضره الفقيه ، جلد 3 ، صفحه 551 ، حديث 4899 ، علل الشرائع ، صفحه 514 ، حديث 5 ، الاختصاص ، صفحه 132 وفيه «تبور» بدل «تثير» ، بحار الأنوار ، جلد 103 ، صفحه 280 ، حديث 1 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 596

_________________________________________

تهیه کننده : سید محمد حسن حاجی محمدی
با تشکر از آقایان حاج سید اسماعیل حاجی محمدی و سید محمد کاظمی بابت مصاحبه انجام شده با این عزیزان